Vígvæðingarstefnan nýja

Kristrún Frostadóttir átti «góðan fund» með Mark Rutte framkvæmdastjóra NATO í Brussel 28. maí. Þau voru að hita upp fyrir leiðtogafund NATO sem verður í Hollandi eftir tæpan mánuð. Þar kom fram að á leiðtogafundinum mun Rutte fara fram á að aðildarríki NATO verji 5% af vergri landsframleiðslu til varnarmála, 3,5% til beinna hermála og 1,5% til «varnartengdra innviða». Morgunblaðið fjallaði um málið.

Kristrún Frostadóttir tók vel í þennan boðskap fyrir Íslands hönd. „Við vilj­um svara kall­inu, það er vilji inn­an rík­is­stjórn­ar­inn­ar að gera það. Við erum að horfa til eina og hálfa pró­sents­ins“, sagði hún. Þetta þýðir hækkun úr 6,5 milljörðum í 70 milljarða á fjárlögum, sem sagt 11-földun fá því sem nú er. Árlega. Þau útgjöld tilsvara u.þ.b. kostnaði einna Fjarðarheiðaganga á ári.

Í fésbókarfærslu eftir fundinn skrifaði Kristrún að innviðauppbyggingin gæti «einnig nýst i borgaralegum tilgangi». Ennfremur skrifar hún: «Ég vil að Ísland taki virkan þátt og veiti forystu í öryggis- og varnarmálum í okkar nærumhverfi... Enda er ljóst að vægi Norðurslóða hefur aukist hratt á þessu sviði og við tökum ábyrgð okkar þar alvarlega.»

Hvað er svona gjörbreytt?

Komandi leiðtogafundur NATO, líkt og allar opinberar samkomur um varnarmál nú um stundir, leggja til grundvallar «gjörbreytta stöðu í varnar- og öryggismálum» og «gjörbreytta heimsmynd». Þessi krafa um stórkostlega aukin varnarframlög kom fram núna á þessu ári þar sem utanríkisráðherra vor hefur að eigin sögn «á fund­um er­lend­is upp­lifað óform­leg­an þrýst­ing á að Íslend­ing­ar leggi meira af mörk­um til ör­ygg­is- og varn­ar­mála.» Óhjákvæmileg spurning er því: hvað er það sem er svona gjörbreytt?

Vígvæðingarkrafan efldist ekki að marki við það að Rússar réðust inn í Úkraínu í ársbyrjun 2022 heldur endurómar hún nú í ár, með miklu uppnámi í evrópskum herbúðum, vopnaglammi og biti í skjaldarrendur. Af hverju kemur vígbúnaðaruppnámið núna? Teljum upp nokkur miklvæg atriði.

1. Úkraínustríðið tapað

Það blasir við að Rússar hafa unnið stríðið á vígvellinum – og síðustu vikur og mánuði er staða Úkraínuhers svo vond að meginstraumsmiðlar hafa kosið að fjalla lítið sem ekki um það. Né um þá útbreiddu valdbeitingu sem úkraínsk stjórnvöld þurfa nú að beita til að þvinga unga menn á sláturvöllinn.

Stríðið varð að stríði fyrst og fremst sem afleiðing af útþenslu NATO upp að landamærum Rússlands, og náði reyndar að þenja NATO dálitið meira út, til Svíþjóðar og Finnlands – en hefur keyrt á vegg í Úkraínu.

1. Tilkoma Trumps

Donald Trump, sem í fyrri stjórnartíð sinni hóf vopnastuðning Bandaríkjanna við Úkraínu (árið 2018), viðurkenndi veruleika ósigursins strax þegar hann kom til valda að nýju. „We just have to be realistic about the fact that Ukraine has lost” sagði utanríkisráðherra hans, Marco Rubio 30. janúar. Vissulega bætti Trump því við að þetta væri allt Biden að kenna, því sjálfur vildi hann jú bara frið.

Svar Trumpstjórnar við staðreyndum vígvallarins í Úkraínu var samt tvíþætt. a) að lýsa því yfir að Bandaríkin myndu draga sig frá átökunum og eftirláta verkefnið bandamönnunum sínum í Evrópu. b) að krefjast þess að evrópsku bandamennirnir ykju stórkostlega framlög sín til varnarmála.

Þann 12. febrúar hélt bandaríski varnarmálaráðherrann Pete Hegseth fund í Brussel með kollegum sínum í NATO og bar þeim boðskapinn nýja frá Washington, boðskap um verkaskiptingu meðal bandamanna:

“Á sama tíma og Bandaríkin setja í forgang að takast á við þær ógnir [frá Kína] verða bandamenn þeirra að taka forustuhlutverk. Í sameiningu getum við komið á verkaskiptingu sem hámarkar samanburðarforskot okkar – í Evrópu annars vegar og Kyrrahafssvæðinu hins vegar... Við skorum á lönd ykkar og þegna að tvíefla sig og skuldbinda sig ekki aðeins til að sinna brýnum öryggisþörfum Úkraínu, heldur einnig til að sinna varnar- og fælingarmarkmiðum Evrópu til lengri tíma…

2% duga ekki. Trump forseti hefur kallað eftir 5%, og ég er sammála því.»

(það má minna á að það var Donald Trump sem pressaði í gegn hlutfallið 2% til varnarmála NATO-ríkja á fyrra tímabili sínu, frá miklu lægri tölu.)

1. Endurvopnun Evrópu

Við höfum vissulega fengið þann fréttaflutning innpumpaðan fá því Trump kom til valda á ný að út frá MAGA-stefnunni hafi hann litla trú á gagnsemi NATO, og að ESB og Evrópuríkin væru í nokkurs konar uppreisn gegn honum. Það eru ýkjur af því «uppreisnin» var ekki meiri en svo að «Evrópa» hefur almennt hlýtt fyrirmælunum.

Trump fylgdi eftir hótunum sínum og í byrjun mars felldi hann um tíma niður allar vopnasendingar til Úkraínu. Degi síðar, 4. mars, sagði Ursula von der Leyen Evrópu vera „tilbúna að taka við keflinu“ í Úkraínu og ennfremur til að „taka á sig ábyrgð sína, og endurvopna Evrópu“ og fjárframlög ESB-ríkja til varnarmála skyldu árið 2025 tvöfölduð frá fyrra ári. Sambandsforsetinn sagði síðan: „Þetta er stund Evrópu, við erum tilbúin til að stíga upp.“

Neyðarleiðtogafundur ESB var svo haldinn í Brussel tveimur dögum siðar, 6. mars, og hann staðfesti „Endurvopnunaráætlun Evrópu“

Mark Rutte fer til Washington

Mark Rutte aðalritari NATO hélt til Washington að hitta Trump 13. mars. Á Euronews.com í Brussel mátti lesa boðskapinn sem Rutte færi með til Trumps:

«Framkvæmdastjóri NATO, Mark Rutte, þarf þegar hann heimsækir Hvíta húsið í dag, að sannfæra Trump foseta um að hagsmunir Bandaríkjanna séu best tryggðir með því að þau hafi áfram forustuna í Atlandshafsbandalaginu.»

Á móti fékk aðalritarinn þann boðskap staðfestan, að Bandaríkin hygðust leysa sig frá Úkraínustríðinu, “Evrópa” þyrfti að taka þar við aðalhlutverkinu og hún yrði að auka framlög til hermála upp í 5%. Að fundi loknum tjáði aðalritarinn fjölmiðlum að hann myndi nú “hvetja aðildarlöndin til að auka útgjöld sín til varnarmála.” Þetta hefur hann staðið við, og á komandi leiðtogafundi NATO 24-25. júní nk. mun hann fara fram á einmitt þessi 5% frá hverju aðildarríki til varnarmála. Það er svo hátt hlutfall að það mun breyta gerð þessara landa.

“Aðlögun að utanríkisstefnu Evrópusambandsins”

Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir talar oft og mikið um að hún vilji «fjölga stoðum” undir öryggismálum Íslands, og á þá við einvers konar aukið varnarsmstarf við “Evrópu”. Í því samhengi undirrituðu utanríkisráðherrar EFTA-ríkja yfirlýsingu: “Styrking á samvinnu EES-ríkja um utanríkis- og öryggisstefnu” og kjarninn í henni er það sem þau kalla “Aðlögun að utanríkisstefnu Evrópusambandsins” (Alignment with EU foreign policy). Og hver er svo þessi utanríkisstefna? Nú um stundir er hún fyrst og fremst fólgin í áðurnefndri «endurvopnun Evrópu» - sem er jafnfrmt í samræmi við kröfu Trumpstjórnarinnar um að Evrópa gerist «óháðari í varnarmálum».

Evrópuríkin hafa hingað til ekki viljað horfast í augu við að staðan í Úkraínu er töpuð (sem Trump viðurkennir þó flesta daga), þau vilja ekki heyra um neinar tilslakanir gagnvart kröfum Rússa um öryggistryggingar eða um hlutleysi Úkraínu. Í staðinn hafa þau annars vegar færst öll í aukana í mælskulist («lýðræðið» er í húfi!) og hins vegar samþykkt vígvæðingu Evrópu, þ.e.a.s. «endurvopnun Evrópu».

Til hvers vígvæðing á Íslandi?

En vígvæðingin á Íslandi hefur ekki mikið með Evrópusambandið að gera, a.m.k. ekki í núinu. Hvað varðar þann «viðbúnað og fjárfestingu í varnartengdum innviðum» sem Kristrún Frostadóttir boðar, þýðir það fyrst og fremst stóraukinn vígbúnað og hernaðarumsvif Bandaríkjanna hér til lands - engra annarra.

Snýst vígvæðingin á Íslandi um hættuna af Rússlandi? Vegna Úkraínustríðsins? Utanríkisráðherra Bretlands, David Lammy, kom við á Íslandi í vikunni og var spurður í sjónvarpi um varnarmálaviðbúnaðinn hér til lands. Hann vildi þá einkum tengja hann við ógnina frá Rússlandi. Hann sagði Ísland hafa

«afar þýðingarmikið hlutverk í samhæfingu varnaraðgerða á Norðurslóðum. Hér koma bandamenn saman til að fylgjast í sameiningu með hafsvæðinu á Norðurslóðum. Það sem við sjáum er skuggafloti Rússa sem reynir að sniðganga refsiaðgerðir, og kynda með því undir stríðinu í Úkraínu, og þetta er áríðandi samstarf. Svo Ísland gegnir þar mjög mikilvægu hlutverki... Við verðum líka varir við kafbátaferðir Rússa, svo að Ísland gegnir þarna mjög mikilvægu hlutverki.»

Þetta eru ógnirnar skv. orðum Lammy. Hann var þá nýkominn af fundi með Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur utanríkisráðherra og áherslur hans mótuðust líklega af því. Fyrirskipun dagsins er spennuuppbygging. Hið skuggalega fyrirbæri «skuggafloti Rússa» eru víst flutningaskip, einkum olíuflutningaskip, sem eru ekki tryggð á Vesturlöndum og komast þannig mörg hver framhjá efnahagsþvingunum gegn Rússlandi. Við verðum að vona að framtíðarvígbúnaður á Íslandi verði ekki fyrst og fremst notaður til að skjóta á olíuflutningaskip!

Sagan um kafbátaumferð kringum Ísland eru stórlegar ýkjur, a.m.k. hefur ekki þótt ástæða til að upplýsa íslensku þjóðina um hana hingað til. Rússneska sjóhersins verður hér lítið vart. T.d. hefur margfróður Albert Jónsson fyrrv. sendiherra nýlega skrifað: “rússnesk hernaðarumsvif hafa orðið hverfandi lítil í nágrenni Íslands og Grænlands“. En málflutningur Lammys var sem sagt stríðsáróður af lélegri gerðinni.

Vígvæðingin andsvar við efnahagssókn Kína + BRICS

Vígbúnaðurinn snýst alltaf fyrst og fremst um keppandi hagsmuni og átök stórvelda. Áhugi Bandaríkjanna á Íslandi Grænlandi, Taívan, Miðausturlöndum og Úkraínu hefur aldrei snúist um lýðræði. Undangenginn áratug hefur það svo blasað við að helsti keppinautur Bandaríkjanna á efnahagssviðinu er Kína (+ BRICS). Það varð opinber stefna í fyrri stjórnartíð Trumps að útnefna Kína «strategískan höfuðandstæðing» Bandaraíkjanna og svo hefur það verið síðan. Og Bandaríkin fara halloka á efnahagssviðinu. Þetta tap leitast þau við að bæta upp á því sviði þar sem þau hafa ennþá yfirburði, hernaðarsviðinu – þessi „herskáasta þjóð í mannkynssögunni“ (orð Jimmy Carter).

«Við þurfum Grænland vegna þjóðaröryggis... við þurfum Grænland til að tryggja efnahagslegt öryggi” sagði Trump nokkrum sinnum strax eftir innsetninguna. Grænland hefur grundvallarþýðingu sem «hlið að norðurslóðum» til yfirráða yfir nýjum sjóleiðum, sjaldgæfum málmum og harnaðarlegu aðgengi. Það kom líka margoft fram að á Grænlandi, eins og á heimsvísu, var Kína skilgreindur höfuðandstæðingur Bandaríkjanna (og Rússland hættulegt fyrst og fremst sem bandamaður Kína).

Auk þess er það svo að í geostrategískri heimsmynd og áætlunum í Washington heyra Ísland og Grænland saman og hafa gert frá 1946 þegar BNA gerðu herstöðvasamning um Ísland og Grænland). Áhugi Bandaríkjanna á Íslandi er ekki nýr, hið nýja er að hann tengist fyrst og fremst baráttunni við Kína alveg á sama hátt og áhuginn á Grænlandi. Albert Jónsson rifjar upp:

«Á árinu 2019 komu bæði Michael Pence, varaforseti Bandaríkjanna, og Michael Pompeo, utanríkisráðherra, til Íslands... Heimsóknirnar voru sögulegar í samskiptum ríkjanna; afar sjaldgæft að svo háttsettir Bandríkjamenn heimsæki Ísland. Eftirtektarvert var að báðir notuðu tækifærið að miklu leyti til að tala um norðurslóðir og til að senda Kína merki um að Ísland væri á þeirra áhrifasvæði og Kínverjar ekki velkomnir... ... Í Íslandsheimsókninni þakkaði Pence stjórnvöldum fyrir að hafa hafnað boði Kínverja um þátttöku Íslands í Belti og braut. Í ljós kom að þau höfðu reyndar ekki svarað boðinu» [og Guðlaugur Þór ætlaðist ekki til að Pence kjaftaði frá einkasamræðum].

Út á þetta gengur komandi vígbúnaður þeirra Kristrúnar Frostadóttur og Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur í sem stystu máli.