RÁÐIST Á FÁTÆKA Í OKKAR NAFNI
Birtist í helgarblaði Morgunblaðsins 04.01.15.
Ég hef
stundum sagt söguna af því þegar ég spáði falli Margrétar Thatchers
af stóli forsætisráðherra Bretlands skömmu eftir að hún komst til
valda undir lok áttunda áratugar síðustu aldar. Ég var þá
fréttamaður á Ríkisútvarpinu og sinnti fréttaskýringum um erlend
málefni.
Spádóma mína um afhroð járnfrúarinnar eins og hún var gjarnan
nefnd, tengdi ég hraðvaxandi atvinnuleysi í Bretlandi á þessum
tíma. Það fór úr hálfri milljón í milljón. Það var nógu slæmt en
miklu verra átti ástandið eftir að verða, hálf önnur milljón, tvær
milljónir atvinnulausra, síðan tvær og hálf og loks þrjár milljónir
atvinnulausra. En alltaf sat Thatcher.
Það sem ég hafði misreiknað mig á var tíðarandinn sem á þessum árum
var að taka breytingum. Á sjötta, sjöunda og lungann úr áttunda
áratugnum hefðu spádómar mínir ræst. En ekki lengur. "Þú gleymir
einu", sagði glöggur kunningi minn, "þú horfir til þeirra sem eru
án vinnu, en gleymir öllum hinum sem hafa vinnu." Og bætti síðan
við: "Þeir eru miklu fleiri."
Samfélag sem áður leit á atvinnuleysi sem þjóðarböl, hlutskipti sem
ætti ekki að henda nokkurn mann hugsaði nú þrengra, í anda
Margrétar Thatchers sem sagði að hver maður ætti fyrst og fremst að
hugsa um sjálfan sig. Þá myndi hin ósýnilega hönd markaðarins sem
Adam Smith þóttist hafa komið auga á í árdaga kapítalismans, sjá um
afganginn. Eigingirnin og græðgin myndu með öðrum orðum gagnast
samféalginu öllu þegar upp væri staðið. Ekki reyndist þetta farsæl
hugsun og áttu menn eftir að sjá hve miklu verr í stakk búið
misréttisþjóðfélagið er að glíma við erfðileika en hitt sem býr við
jöfnuð og félagslegt réttlæti.
Rétt fyrir áramótin lét Þorleifur Gunnlaugsson, fyrrverandi
borgarfulltrúi í Reykjavík frá sér fara athyglisverða hugleiðingu,
eins konar herhvöt. Hún gengur þvert á hugsun Thatchers. Þorleifur
segir nefnilega að atvinnuleysi komi okkur öllum við.
Kerfisbreytingar nú um áramótin þar sem tíminn sem fólk á rétt á
atvinnuleysisbótum er styttur um hálft ár, eru sagðar spara ríkinu
milljarð en sveitarfélögin sem taki við framfærslunni á
tímanum sem nemur styttingunni, verða af hálfum milljarði. Hvað um
fimm hundruð milljónirnar þarna á milli, spyr Þorleifur og svarar
sjálfum sér að bragði og segir að í þessari peningaupphæð sé
"fólgin tekjuskerðing hjá þeim hópi á Íslandi sem býr við lökust
kjör og erfiðustu félagslegu aðstæðurnar eftir langvarandi
atvinnuleysi."
Síðan útlistar hann hin bágu kjör og kemst að þeirri niðurstöðu að
þau séu á ábyrgð okkar allra - í okkar nafni.
Þetta er rétt hjá Þorleifi Gunnlaugssyni. Þeim okkar sem hafa fulla
vinnu og búa við sæmileg launakjör væri hollt að hugleiða hvað
okkur finnist um þá tilhugsun að búa við 178 þúsund krónur á mánuði
fyrir skatt og þurfa síðan að sæta skerðingu eins og gerðist um
þessi áramót hjá allstórum hópi fólks. Ekki nógu stórum til að ógna
einni ríkisstjórn nema að við verðum nógu mörg sem sættum okkur
ekki við tíðaranda þröngrar eigngirni og svörum herhvöt Þorleifs
Gunnlaugssonar til varnar tekjulægsta fólkinu á Íslandi.