Á SÆLUVIKU Á SAUÐÁRKRÓKI Ræða í Sauðárkrókskirkju 30. 04.12.

Mágkona mín var í sveit í Skagafirði upp úr miðri öldinni sem leið og á þaðan góðar minningar. Ein minning hennar er mér svo aftur eftirminnileg; orðin mín minning. Það var þegar hún fór í sveitina á vorin. Í rútunni voru skagfirsk börn og unglingar á leið heim eftir skólavist utan heimahaganna. Þá gerðist það jafnan að þegar komið var þar í Vatnsskarðinu sem Skagafjörðurinn opnast í öllum sínum mikilfengleik, að rútan brast í grát. Þau voru kominn heim. Skagafjarðarbörnin. Og hvílik heimaslóð. Hérðasvötnin, Glóðafeykir, fjörðurinn og eyjarnar, Drangey og Málmey og bráðum mamma og pabbi.
Tilfinningar sem allir þekkja - að koma heim á sínar slóðir, til foreldra og fjölskyldu. Ekki veit ég hvað Hannes Pétursson var gamall þegar hann kvað sinn ástaróð til Skagafjarðar, en innan við tvítugt mun hann hafa verið þegar hann ávarapði Skagafjörðinn, byggðina í norðri, með sínum bláu dölum:
Bláir eru dalir þínir
byggð mín í norðrinu
heiður er þinn vorhiminn
hljóðar eru nætur þínar
létt falla öldurnar
að innskerjum
- hvít eru tröf þeirra.
Þöglar eru heiðar þínar
byggð mín í norðrinu.
Huldur býr í fossgljúfri
saumar sólargull
í silfurfestar vatnsdropanna.
Sæl verður gleymskan
undir grasi þínu
byggð mín í norðrinu
því sælt er að gleyma
í fangi þess
maður elskar.
Ó bláir eru dalir þínir
byggð mín í norðrinu.
Og byggðin í norðrinu á fleira en bláa dali. Andrés
Björnsson eldri, bróðir Andrésar Björnssonar yngri,
útvarpsstjórans frá Hofi á Höfðaströnd, föðurbróðir hennar
Valgerðar konu minnar, kvað um Drangey:
Þar sem norðankaldinn öldum ýtir
inn um fjörð að sléttum mararsandi,
úti Drangey liggur fyrir landi,
lauga hana froðustrókar hvítir.
Gaman er þar oft á blíðum kvöldum
undir bröttum hömrum sitja í skjóli.
Breiða silfurbrú frá Tindastóli
byggir Máni á kvikum mararöldum.
En náttúran á þessum slóðum er ekki alltaf mild og...
Þegar Ægir gyrðist megingjörðum,
grjótið mylur, þyrlar lausum sandi,
þegar Norðri leggur þar að landi
langskipunum hvítu, veðurbörðum,
Þá er tröllsleg útsýn þar við eyna,
andann grípur skelfing þá og hrylling.
Er menn hlusta á hafs og vinda trylling,
hljóða setur flesta eins og steina.
Drangey, fögur ertu eins í hríðum,
og þá sól í logni gyllir fjörðinn!
Tigin, svipstór, eins og ættarjörðin
okkar. Sit þú heil í ægi víðum!
Já, tigin svipstór eins og ættarjörðin okkar...
Það er víða fagurt á okkar landi og í gegnum aldirnar hafa menn
keppst við að mæra það sem fagurt er nær og fjær. Oftar nær en
fjær. Eðli máls samkvæmt. Og í góðlátlegu gamni hafa menn stundum
lagst í meting landshluta í millum. Þegar ég, húnvetningurinn
giftist inn í Skagafjörðinn fékk ég stundum að heyra það að
Húnavatnssýslan væri nú fyrst og fremst farartálmi á leðininni til
fyrirheitna landsins þegar komið var sunnan úr Reykjavík. Ég
svaraði vitaskuld fyrir mig og mínar ættarslóðir en ekki gat ég
gert það eins vel og afabróðir minn Páll Kolka
gerir í Föðurtúnum. Þar setur hann fram
skemmtilegan samanburð á Húnavatnssýslunni og sonum hennar og
dætrum annars vegar og Skagafirði og Skagfirðingum hins vegar.
Þannig var sjónarhorn Páls að báðir gátu vel við unað
samnaburðarfræðinni, húnvetningar og skagfirðingar:
Páll segir:
"Þrátt fyrir þá miklu blóðblöndun, sem orðið hefur milli
Húnvetninga og Skagfirðinga á báðar hliðar, þá hefur mönnum alltaf
verið ljós sá mikli munur, sem er á skaphöfn manna í þessum tveimur
hérðuðum og varla verður útskýrður nema með áhrifum ytra umhverfis
og sögulegra erfða. Meginhluti Skagafjarðar er ein samfelld breiða
með þéttsettri og víða tvísettri bæjarröð beggja megin Héraðsvatna,
auk byggðar í Hegranesi og Vallhólmi. Hérðasvötnin, sem að vísu
voru allmikill faratálmi á sumrum, eru hin æskilegasta samgönguleið
og skeiðvöllur á vetrum. Þar voru því ytri skilyrði til samfunda og
andlegs samneytis miklu betri en í Húnavatnsþingi, sem er skipt í
mörg nokkuð jafnstór byggðarlög með strjálbýlli sveit og ógreiðri
yfirferðar í miðju, Ásum. Í þéttbýli og margmenni nýtur sín betur
en í strjálbýli allur ytri glæsibragur, íburður í klæðaburði,
borginmannleg framkoma, létt skap og skáldlegt flug, hvort sem það
fer um háloftin eða fast með jörðu. Litklæði og góður vopnabúnaður
lagðist af, en fljótur og fjörugur reiðhestur kom í stað þess sem
ytra glæsimerki, jafnvel tilsýndar. Skagafjörður setti sitt mót á
mennina. Fyrirmyndin þar varð glæsimennið, sem þeysti á fjörugum
gæðingi og lét fljúga í hendingum. Utanhéraðsmenn, sem voru
fálátari að eðlisfari og ekki eins þjálfaðir í umgengnisháttum,
kölluðu slíka framkomu oflátungshátt.
Húnavatnsþing mótaði börn sinn á annan veg. Þar var byggðin
dreifðari, landrými meira, jarðirnar stórar og víða gott undir bú.
Búreksturinn á stórum og góðum jörðum tók mestan tíma bóndans, ef
vel átti að vera. Nábýli freistaði ekki til auðveldra mannamóta
nema helzt meðal Vatnsdæla, sem hafa líka jafnan verið
hofmannlegastir allra Húnvetninga. Fyrirmyndin hér varð
búhöldurinn, sem hafði vit á hagrænum efnum, þurfti ekkert til
annarra að sækja né þola neinn ágang af öðum. Einstaklingshyggja og
einstaklingsmetnaður þróuðust í þessu héraði flestum öðrum fremur.
Húnvetningurinn varð ekki oflátungur, heldur stórbokki."
Þetta er litrík, lifandi og skemmtileg mynd, sem Páll Kolka
dregur þarna upp og í góðu samræmi við það sem hann segir á öðrum
stað í Föðurtúnum, hve mikilvæg góð dómgreind sé og
hæfileikinn til "að geta skoðað sjálfan sig með vissu
kímniblönduðu hlutleysi."
Hlutlaus sýn á land og þjóð jafngildir þó ekki afstöðuleysi.
Sennilega hefur ekkert skáld verið í eins góðri aðstöðu til að
skoða Ísland og íslenskt samfélag úr fjarlægð og
Klettafjallaskáldið og Skagfirðingurinn, Stephan G.
Stephansson. Í Ferðaföggum
segir hann frá för sinni vestur á Kyrrahafsströnd þar sem margt bar
fyrir augu í landslagi og mannlífi. Niðurstaða hans var sú að
himnaföðurnum hefði hvergi tekist eins vel upp og á okkar Ísalandi
og ekki skyldum við láta margmennið, ríkidæmið eða ytri tákn villa
okkur sýn:
Ríkisþjóðir horfa heiminn á
hreppakonungs smæstu augum frá. -
Ég veit land - þó lægri þyki staður,
leiðin verri og hægðin miður tryggð.
Það á fjöll, sem eru betur byggð.
Drottinn varð þar meiri listamaður.
Ég hef oft átt í samræðum við fulltrúa erlendra stórþjóða heima
og heiman um land og þjóð. Oft hefur stærð og fjölda borið á góma.
Ég hef stundum sagt í glettni en alvörublandinni þó, að
Íslendingar væru aldrei alveg vissir hvort þeir eru þrjúhundruð
þúsund eða þrjú hundruð milljónir talsins. En sennilega skipti það
ekki öllu máli hvort væri rétt. Það sem skipti máli í lífi
einstaklinga og þjóða, hverjum augum þær litu sjálfa sig - hvort
þær byggju yfir sjálfsvirðingu og sjálfstrausti og teldu sig eiga
erindi við heiminn. Þetta á við um þjóðirnar og einstkalingana
einnig. Þegar allt kæmi til alls værum við öll einhvers staðar frá
- af sveitabæ eða úr húsi sem væri í götu, sem væri í þorpi, bæ eða
borg.
Þetta skilja allir þegar á það er bent og um það er rætt. Einnig
hitt að í smæðinni getur verið fólginn styrkur. Smáþjóð ógnar engum
á þann hátt sem stórþjóðir iðulega gera beint eða óbeint með ofríki
og yfirgangi sem virðist vera óaðskiljanlegir fylgiskar stórvelda.
Fyrr á tíð, á dögum Olofs Palme og félaga, voru
Svíar móralskt stórveldi sem bauð öllum byrginn undir óháðum
réttlætisfána. Þetta var að sjálfsögðu áður en Svíar gengust
Evrópusambandinu á hönd og lögðust undir straujárnið í Brussel þar
sem allar misfellur eru jafnaðar í samræmda stefnu í utanríkismálum
sem á öðrum sviðum.
Góðu heilli sluppum við með skrekkinn þegar okkur var neitað um
aðild að Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna haustið 2008. Þangað áttum
við ekkert erindi fremur en á vígvelli suður í álfum hvort sem er í
Afgansitan, Írak eða Íran. Við eigum hins vegar erindi sem
kunnáttufólk og sérfræðingar á sviði jarðvísinda, haffræðinnar eða
sem merkisberar í mannréttindamálum. Þar erum við nú að reisa
baráttufána. Þessa dagana erum við að hefja skipulega yfirferð yfir
alla þá mannréttindasamninga sem við tengjumst á einhvern hátt,
staðráðin að láta gott af okkur leiða, bæði hér innanlands og úti í
heimi. Við ætlum ekki að reyna að verða best eða fremst í allri
veröldinni, heldur gera eins vel og við mögulega getum við að
leggja góðum málstað lið. Og ef við vöndum okkur og höfum trú á
sjálfum okkur mun okkur takast ætlunrverkið.
Fyrir nokkrum árum - þegar þenslan var í algleymingi, ekki bara hér
á landi heldur um allan hinn iðnvædda heim, hitti ég að máli
íslenska stúlku sem búsett er í Bandaríkjunum. Ég spurði hvað hún
ætlaði að taka sér fyrir hendur í lífinu. Hún hugsaði sig lítið
eitt um. Síðan sagði hún mér að ástæða væri til að hafa áhyggjur af
því hve margt ungt fólk færi kunnáttulust og ósjalfbjarga út í
lífið. Miklu máli skipti fyrir ungmenni að geta lesið og jafnframt
þekkt undirstöðuatriði í reikningi. Í Bandaríkjunum útskrifaðist
margt ungt fólk úr skóla án þessarar þekkingar. "Það vill svo
til," sagði hún síðan svoldið feimin, "að ég á auðvelt með
að kenna, og ég held að ég geti orðið að gagni við slík
störf." Það tók mig nokkra stund að melta þessa óvenjulegu
ræðu, orðinn vanur því að heyra fólk velta fyrir sér
framamöguleikum og hve mikið menntun og í framhaldinu störf henni
tengd, gæfu í aðra hönd. En þarna var spurt hvernig hægt væri að
verða að gagni!
Eitthvað minnti þetta á andann um þarsíðustu aldamót og á 20.
öldinni öndverðri þegar Jóhannes úr Kötlum hvatti
samferðamenn til dáða:
Hvort sem ég æskuóð
yrki af sannri hvöt,
eða ég yrki vel
ógróinn moldarflöt,
fossar í funheitt blóð
fagnaðarkenndin sterk.
Göfgasta gleði í sál
gefur mér - unnið verk.
Að yrkja ógróinn moldarflöt gefur gleði í sál. Þetta er sú hugsun
sem við þurfum að enduvekja. Í stað þess að vilja verða best í
heimi, eigum við að kappkosta að gera eins vel og við getum og
verða að gagni. Á sínum tíma var ég viðloðandi háskólann í
Minneapolis í Minnesota í Bandaríkjunum um nokkurra vikna
skeið. Í bæklingi um skólann kom fram að markmiðið með stofnun hans
á sinni tíð og síðan skólastarfinu hafi fyrst og síðast verið að
þjóna fólkinu úr nærumhverfinu, þjóna samfélaginu sem best. Nú vill
svo til að þessi háskóli er á meðal þeirra allra bestu í heimi - í
fremstu röð eins og klisjan segir. En hann varð það vegna þess að
hann lagði alúð við þetta grundvallarmarkmið - að vera samfélagi
sínu trúr - ekki fáum útvöldum, heldur samfélaginu
öllu.
Þarna er að mínum dómi lykillinn að farsæld. Að vinna samfélagi
sínu gagn. Við eigum að spyrja hvers við erum megnug sjálf, án þess
að ætla okkur um of, án þess að vilja verða best í heimi. Við eigum
að virkja það jákvæða sem við eigum innra með okkur og í
mennningararfi okkar, sem hefur vaxið með þjóðinni um aldir og
haldist "ókalinn í hreggviðri aldanna" eins og Páll Kolka
komst að orði, en Föðurtúnum lýkur hann með þeirri
ósk,
Að dragi niðjar dám af móður.
Dafni forn og helgur gróður.
Íslendingar þurfa á því að halda nú sem aldrei fyrr að losna við
alla vanmetakennd; að við stöndum keik og óbuguð. Við þurfum að
gæta landsins okkar og ekki láta glepjast af stundarhagsmunum, -
stundar gróða. Sigurjón Mýrdal skrifar á heimasíðu
mína 11. febrúar síðastliðinn af tilefni sem allir þekkja:
"Það er vitanlega þannig að einkahagsmunir ríma ekki alltaf við
hagsmuni þjóðar til lengri tíma. En Grímsstaðamálið fær sífellt
alvarlegri ásýnd. Sveitarstjórnarmenn virðast tilbúnir að vera í
forystu um að skríða fyrir erlendu auðvaldi. Þeim finnst greinilega
að Fjallkonan hafi þörf fyrir lýtaaðgerð. Hún skal fá kínverskt
silikon í annað brjóstið hið minnsta. En það kostar, læknirinn með
gráa köttinn vill eiga brjóstið, spurnig hvort hann lætur sér nægja
að leigja það til langs tíma. Gleymdist að spyrja börn
Fjallkonunnar næstu þúsund árin, allar ókomnu kynslóðirnar? Hvernig
er það, hvar eru Þingeysku hagyrðingarnir þegar þeirra er mest
þörf? (Eða er þeirra þörf nú þegar ódýr kínversk ljóð eru í
boði?)".
Þegar landanum hitnar í hamsi eru skáldin ennþá skammt undan. Það
er góðs viti. Agætt dæmi um áhrifamátt skáldspekinga er ljóð
skagfirðingsins Jónasar Jónassonar sem fæddur var
1879, sennilega að Miðsitju í Akrahreppi þar sem foreldrar hans
bjuggu lengst af. Sjálfur bjó hann á fimm jörðum austan
Héðraðsvatntna, lengst af á Syðri-Hofdölum. Þegar Stephan G.
Stephanson heimsótti Ísland 1917 í boði landa sinna, fagnaði
Jónas honum og orti til hans m.a. þetta:
Heill sé þér, víkingur vestrinu frá,
velkominn aftur í Fjörðinn.
Þiggðu nú ljóðin mín listasmá,
lynghríslu undan vetrarsnjá,
er óx upp við óræktarbörðin.
Ég hefi svo mikið að þakka þér,
svo þrotlausan margan greiðann.
Þá myrkrið og vonleysið veittust að mér
og vorþráin grátandi bað fyrir sér,
þá söngstu minn himin heiðan.
Og þegar að íslenska þröngsýnin lá
sem þoka yfir sveitinni minni,
úr sortanum læddist ég, settist þér hjá,
og söngurinn hreimmikli leysti mig frá
að villast með öðrum þar inni.
Þegar Jónasi fannst landar sínir vera þröngsýnir og smáir í hugsun
leitaði hann í menninngarsjóðinn. Þar er mikla og þrauthugsaða
visku að finna, sem samtíð þeirra Stepphans G. og Jónasar komu ef
til vill betur auga á en hraðfleygt fólk á okkar þotuöld gerir.
Þetta eigum við að hugleiða. Það besta úr menningu fortíðar á fullt
erindi við okkar samtíð og ef við viljum vera landi okkar og þjóð
hollráð þá eigum að bera okkur eftir því. Það gefur okkur líka fast
land undir fætur; gefur okkur sjálfstraust; gerir okkur að ígildi
milljónaþjóðar. Í þessu er enginn óeðlilegur hroki fólginn, því
fólk með óbrenglaða dómgreind kann einnig að meta aðra að
verðleikum. Sigurður Nordal segir í æviágripi um
Stephan G. Stephansson, sem hann skrifaði í Andvökur, úrval ljóða
Stephans, sem Sigurður gaf út 1939 og var síðar gefið út af
Helgafelli 1959:
"En aðalatriðið fyrir Stephan var að bogna ekki, verða ekki
andlega kræklóttur af kjörum sínum, leyfa engum meinsemdum eins og
vantrausti á sjálfum sér og ofsjónum yfir annarra gengi að þróast í
sínum heiðríka huga og þróttmikla skaplyndi. Þetta var dýrmætasta
eign hans, og það var á hans eigin valdi að halda henni
óskertri:
því aldrei verður sál mín samt
úr sjálfs míns eigu frá mér dæmd.
Þetta skapar mér hugrennigartengsl við litla sögu sem ég segi
stundum því mér finnst hún ágæt dæmisaga um mikilvægi hins huglæga
í tilverunni
Eins og við þekkjum dafnaði lengi vel og gerir vonandi enn, norður
í Þingeyjarsýslu kröftug meninngarvitund, svo kröftug að sumum
þótti nóg um þingeyska loftið.
Og hér kemur sagan:
Barnaskóla sótti ég á Melunum í vesturbæ Reykjavíkur. Það var á
sjötta áratug síðustu aldar en ég er fæddur árið 1948. Ég
gæti hafa verið í ellefu ára bekk þegar ungur þingeyingur,
Guðmundur Bjartmarsson kemur á miðjum vetri í
bekkinn. Faðir hans hafði þá um veturinn sest á þing. Það var
Bjartmar Guðmundsson frá Sandi í Aðaldal, sonur skáldjöfursins
Guðmundar Friðjónssonar. Hinn ungi drengur var feiminn og fremur
óframfærinn enda dengt inn í nýtt umhverfi þar sem hann þekkti
engan. Í fyrstu fríminuntunum hópuðumst við bekkjarfélagarnir í
kringum aðkomudrenginn. Við sýndum honum vinsemd en vorum forvitin.
Hvaðan ert þú Guðmundur, var spurt. Ég er frá
Sandi, svaraði hann að bragði og nú ekki laust við að
drýgindalega væri mælt. Frá Sandi?, var kváð. Hvar í
ósköpunum er það? Nú hló Guðmundur, hjartanlega og alveg ofan
í maga. Loks stundi hann upp á milli hláturskviðanna, "mikið
eruð þið illa að ykkur í landafræði"!
Og þarna stóðum við, á okkar eigin malbiki í Reykjavík,
aulalega vankunnandi um sjálfsagða hluti. Við visssum ekki einu
sinni hvar Sandur var. Hvílík smán! Valdahlutföllin höfðu breyst.
Sveitadrengurinn frá Sandi, nýkominn á malbikið í Reykjavík, hafði
nú sýnt hver var hinn raunverulegi heimsborgari. Við horfðum
niður í svart undirlagið. Á leiðinni heim úr skólanum þennan dag,
sagði Gunnar vinur minn og hallaði undir flatt: Mikið rosalega
er hann klár nýi strákurinn frá Sandi!
Ungur drengur óx af umhverfi sínu og arfleifð sem gaf honum
innblástur og sjálfstraust.
Í stað þess að gerast áskrifendur og sérfræðingar í að draga
peninga úr sjóðum suður í Brussel - nokkuð sem sumir landa
okkar sjá framtíð í, eigum við að virkja sköpunarkraftinn með
sjálfum okkur og nýta okkur þann sjóð menningin er. Í henni er að
vísu enga forskrift að finna, en þar er nærandi andagift sem hvetur
til dáða. Stephan G. segir á einum stað: "Reglulegur
skáldskapur er ekki einskorðun, hann er krafturinn, sem "vekur
þúsund þanka", eða ætti að gera það." (Stephan G. Stepansson,
útg. Helgafell 1959, bls. 159)
Islandssagan hefur sýnt - hvernig hið huglæga og smáa
getur lifað og dafnað þrátt fyrir andstreyni í grimmum heimi. Ætli
nokkur maður hafi orðað þá hugsun eins vel og Halldór
Laxnes í ótal tilbrigðum - einsog til dæmis í Kristnihaldi
undir Jökli þar sem snjótitlingurinn er ímynd hins smáa í hörðum og
óvægnum heimi. Svo mælir Jón Prímus:
" Í skólakappræðum var stundum lögð fram sú spurning hvort
guði sé ekki ómáttugt að skapa svo þúngan stein að hann geti ekki
tekið hann upp. Oft finnst mér almættið vera eins og snjótitlingur
sem öll veður hafa snúist í gegn. Svona fugl er á þyngd við
frímerki. Samt fýkur hann ekki þótt hann standi úti á berangri í
fárviðri. Hafið þér nokkurn tíma séð hauskúpu af snótitlingi? Hann
beitir þessu veikbygða höfði mót verðinu, með gogginn við jörð,
leggur vængina fast upp að síðunum, en stélið vísar upp; og veðrið
nær ekki taki á honum heldur klofnar. Jafnvel í versu hrinunum
bifast fuglinn ekki. Hann er staddur í logni. Það hreyfist ekki
einu sinni á honum fjöður.
Og nú spyr Umbi: "Hvernig vitið þér að fuglinn sé
almættið en ekki vindurinn?
Og séra Jón svarar: Af því að frostbylur er sterkasta afl á
Íslandi en snjótitlingur vesalastur af öllum hugdettum
guðs."(Kristnihald undir Jökli bls. 113) "Hvað sem á
dynur, snjótitlíngurinn lifir af;
stórhríðarnar eru ekki fyr um götur geingnar
en hann er orðinn sólskríkja." (ibid
bls.230).
Tveir frændur mínir hafa staðið í þeim sporum, sem ég stend í nú í
kórdyrum Sauðárkrókskirkju.
Sá eldri er sr. Hálfdán
Guðjónsson, sóknarprestur á Sauðárkróki (faðir Helga
Hálfdánarsonar, skálds og þýðanda). Hann var hér prestur,
prófastur og vígslubiskup Hólastiftis á árunum
1914-1937.
Sá yngri er sr. Þórir Stephensen, sem var
sóknarprestur á Sauðárkróki 1960-1971 en þá fór hann að
Dómkirkjunni í Reykjavík.
Á 50 ára afmæli byggðar á Sauðárkróki flutti sr. Hálfdán prédikun
og minntist m.a. á húsin þrjú, sem þá voru einna mest áberandi, er
komið var inn í bæinn úr suðri, skólann, sjúkrahúsið og kirkjuna.
Séra Halfdáni fannst hann sjá í þessum húsum það þrennt, sem hverju
bæjarfélagi væri nauðsynlegast til að blómgast og eflast tímanlega
og andlega, trúna í kirkjunni,
vonina í barnaskólanum og
kærleikann í sjúkrahúsinu. Hann bað þess, að
störf þessara stofnana allra mættu blómgast sem best, bæ og
héraði til heilla, og þá mundu þeir, sem yrðu hér uppi að næstu
hálfri öld liðinni og minntust 100 ára byggðar ekki síður finna
ástæðu til að þakka Drottni miskunn hans en þeir gerðu þá.
Á 100 ára afmæli Sauðárkróks gat séra Þórir síðan minnst þess, að kirkjan hafði verið stækkuð og eignast gamla spítalann fyrir safnaðarheimili, barnaskólinn var þá orðinn að tveimur skólum og iðnskóli og tónskóli voru einnig komnir til sögunnar. Sjúkrahúsið var öflug og sívaxandi stofnun. Allt var þetta komið fyrir það, sagði hann, að menn áttu hugsjónir og gerðu þær að veruleika. Á þessum tíma hafi samhjálp Sauðkrækinga verið einstaklega sterk. Ákalli um aðstoð hafi ætíð verið svarað með fórnfýsi og örlæti. Þá minnti séra Þórir á, að eftir því sem bæjarfélagið stækkaði, yrði einstaklingurinn minni hluti af heildinni. Það byði aftur þeirri hættu heim, að einstaklingurinn finndi minna til sín kallað, og að ábyrgðarkrafan yrði ekki eins sterk. Það mætti ekki gerast og sístæð væri þörfin fyrir trú, von og kærleika í hugarfari okkar, þó bærinn stækkaði og yrði jafnvel að borg. Borgin er þess megnug að gera mikið fyrir íbúa sína, en hún verður það aldrei lengi, ef hætt verður að gera kröfur til einstaklinganna. Ef Drottinn byggir ekki húsið, erfiða smiðirnir til ónýtis. Ef Drottinn verndar ekki borgina, vakir vörðurinn til ónýtis. Á þessa leið mæltist frænda mínum, séra Þóri Stephensen, á þessum stað þegar hann minntist eitt hundrað ára afmælis Sauðárkróks.
Hugurinn leitar í ljóð eftir Snorra Hjartarson.
Það heitir Ung
móðir:
Í yndisleik vorsins
milli blóma og runna
situr ung móðir
með barnið á hnjám sér
andi hennar sól
bros hennar ylhlýir geislar
Rafael í allri sinni dýrð.
Fegurð og góðvild
þetta tvennt og eitt
hvað er umkomulausara
í rangsnúnum heimi
og þó mest af öllu
og mun lifa allt.
Ef til vill hafa menn gert of lítið af því að leita boðskaparins um fegurðina og góðvildina, gleymt því sem skapar hið rétta innihald, það sem er varanlegt og grundvöllur lífshamingju, bæði einstaklings og samfélags. Því eins og snjótitlingurinn í Krsitnihaldinu sem varð sólskríkja eftir að vetrarstormum linnti, þá mun fegurðin og góðvildin lifa allt. Ef við bara viljum.
Mig langar til að ljúka þessum þönkum hér í kirkjunni á
Sauðarkróki með ljóði eftir tengdaföður minn,
Andrés Björnsson yngri, alnafna
bróður síns sem áður var vitnað til en Andrés yngri fæddist árið
1917, skömmu eftir að bróðir hans lést. Ljóðið heitir
Að lifa:
Er dagur rís á fætur,
sem dregur allar nætur
á tálar, -
hann geisar fram í veldi
og fer um hugann eldi
og brjálar.
Hann vekur oss af svefni,
þótt viti hann ei hvert stefni
vor hagur, -
og áfram allir þjóta
og upp til handa og fóta.
- Ó dagur!
Í dagsins miklu smiðju
er öflug hönd að iðju,
hún sagar
og hamrar okkur alla,
hvert ósmíð og hvern galla
hún lagar.
En drottinn hefur gert mér
að gera það, sem verst er,
að skrifa
um sviðann, sem það veldur,
að vera dagsins eldur
og lifa.