MÁLEFNI HÆLISLEITENDA: EYÐUM MISSKILNINGI OG MISTÖKUM
Birtist í DV 25.07.11.
Ég gef mér að No Borders samtökin starfi í þeim
anda, sem heiti samtakanna ber með sér, nefnilega að fólki skuli
ekki torveldað að fara yfir landamæri og að þeir sem eru á flótta
undan ranglæti fái hæli. Þetta eru virðingarverð markmið og
mikilvægt að stjórnvöldum sé jafnan haldið við efnið í
mannréttindamálum. En á sama hátt og þessi málstaður þarf að njóta
sannmælis þá þarf einnig að láta þá njóta sannmælis sem framfylgja
þeim reglum sem við sem samfélag höfum sett okkur í samvinnu við
aðrar þjóðir.
Vöndum umræðuna
Fjöldi fólks í heiminum er á flótta undan erfiðu hlutskipti,
sumir hundeltir af harðstjórum í heimalandi sínu fyrir að taka þátt
í mannréttindabaráttu, aðrir jafnvel á flótta undan þrælahöldurum
eins og fullyrt er um ungan mann frá Máritaníu en mál hans hefur
verið til umfjöllunar í íslenskum fjölmiðlum að undanförnu. Síðan
er hitt til líka að misindismenn eru á flótta undan réttvísi einsog
dæmin sanna.
Þess vegna er varasamt að alhæfa um hælisleitendur og mikilvægt að
allir sem að umræðu um þessi viðkvæmu mál koma, vandi sig og byggi
á eins traustum upplýsingum og kostur er. Það hefur ekki verið gert
í þeirri opinberu umræðu sem fram hefur farið um málefni fyrrnefnds
hælisleitanda frá Máritaníu.
Réttarstaða hælisleitenda styrkt
Nánast öll ríki í okkar heimshluta hafa fengið til sín fjölda
hælisleitenda sem óskað hafa eftir því að fá pólitískt hæli.
Löggjöf í einstökum ríkjum er mismunandi en íslensk stjórnvöld hafa
á síðustu misserum leitast við að styrkja réttarstöðu hælisleitenda
bæði með laga- og reglugerðarbreytingum. Enn þarf að bæta
regluverkið og alla framkvæmd og er unnið að því í
innanríkisráðuneytinu.
Svokallað Dyflinnarsamkomulag sem Íslendingar auk annarra ríkja á
Schengen-svæðinu eiga aðild að felur í sér viðmið fyrir því hvaða
aðildarríki skuli bera ábyrgð á meðferð umsóknar um hæli, þ.á. m.
um fjölskyldusameiningu, hvar einstaklingur hefur sótt fyrst um
hæli, hvort einstaklingur hafi fengið útgefið dvalarleyfi eða
áritun o.s.frv.
Nokkur brögð voru að því að hælisleitendur reyni fyrir sér samtímis
í mörgum löndum en Dyflinnareglugerðin á að stuðla að því að
einstaklingurinnn fái málefnalega umfjöllun á einum stað. Að
sjálfsögðu þarf að að vera tryggt að sú umfjöllun sé málefnaleg og
í samræmi við mannréttindareglur.
Íslendingar og Norðmenn riðu á vaðið
Ástæðan fyrir því að Íslendingar ákváðu - ásamt Norðmönnum
- fyrstir þjóða að senda hælisleitendur ekki til Grikklands
var einmitt sú að Mannréttindadómstóll Evrópu taldi ekki tryggt að
hælisleitendur fengju þar viðunandi skoðun sinna mála og aðbúnaður
þeirra væri ekki sem skyldi.
Sá einstaklingur sem hefur verið til umfjöllunar hér og er frá
Máritaníu sótti um hæli í Noregi og þar er hans mál til
umfjöllunar. Við höfnun þar getur hann gert nákvæmlega það sama og
hér á landi: hann getur kært niðurstöðuna fyrir dómstólum.
Staðreyndin er sú að málsmeðferð í Noregi er svipuð og hér á landi
enda hafa Íslendingar sótt fyrirmynd til Noregs um lög og alla
framkvæmd í málefnum hælisleitenda. Norðmenn hafa staðið flestum
þjóðum framar um vandaða afgreiðslu mála en við þó sótt í okkur
veðrið sem áður segir.
Rangar ásakanir
Ásakanir um að íslensk stjórnvöld séu að senda einstakling í
þrældóm eða út í opinn dauðann eru grafalvarlegar. Samkvæmt því sem
ég best veit eru þær hins vegar sem betur fer rangar. Fyrir liggur
að ekkert í gögnum, sem okkur hafa borist í þessu máli eða öðrum
sem hafa verið til umjöllunar í Noregi, bendi til þess að
málsmeðferð þar hafi verið ósanngjörn eða að umsóknir fái ekki
vandaða og sanngjarna málsmeðferð í Noregi. Enda er almennt litið
svo á að málsmeðferð norskra stjórnvalda í málefnum hælisleitenda
sé í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar og þar sé farið eftir
ákvæðum flóttamannasamningsins og mannréttindasáttmála Evrópu. Þess
vegna leyfi ég mér að trúa því að norskt réttarkerfi sendi ekki
ungan mann í hendur þrælahaldara.
Þá er rangt sem haldið er fram að ekki hafi verið reynt að veita
viðkomandi einstaklingi viðunandi túlkaþjónustu. Ég óskaði
sérstaklega eftir upplýsingum frá Útlendingastofnun um það efni.
Þótt ekki væri hægt að finna túlk sem talaði bæði máretaníska
tungumálið wolof og jafnframt íslensku tókst engu að síður að búa
svo um hnúta með hjálp túlka, samkvæmt þeim upplýsingum sem mér
hafa verið veittar, að aðilar skildu hvor annan á fullnægjandi
hátt.
Um kjarna máls
Samkvæmt mínum upplýsingum var hælisleitandanum frá Máritaníu
leiðbeint um hvernig hann ætti að bera sig að við að kæra úrskurð
Útlendingastofnunar og naut hann einnig aðstoðar Rauða krossins.
Var honum skipaður talsmaður sem kærði ákvörðun Útlendingastofnunar
til innanríkisráðuneytisins. Þar var komist að þeirri niðurstöðu að
ákvörðun Útlendingastofnunar hafi verið rétt en frekari kæra er
síðan aftur til meðferðar í ráðuneytinu. Ekkert nýtt hefur hins
vegar komið fram, samkvæmt mínum upplýsingum, sem sýnir fram á að
þær forsendur sem byggt var á standist ekki; ef svo hefði verið
hefði ráðuneytið endurskoðað úrskurð sinn. Eftir stendur að
hælisleitandanum beri að fara til Noregs og ljúka sínu máli þar. Sé
það ekki íslenskra stjórnvalda að skerast í það ferli.
En hvaða leið ætla Íslendingar að fara? Ætlum við að virða að
vettugi málsmeðferð ríkja á borð við Noreg, sem sannanlega hafa
verið að reyna að standa sig í mannréttindmálum? Ef við gerum það
og tökum á móti öllum sem er hafnað í Noregi og þess vegna annars
staðar, þá þarf að gerast kraftaverk til að við getum tekið
sómasamlega á móti öllum þeim fjölda fólks sem til okkar myndi
leita. Hinn kosturinn er að virða þessi ferli og bæta jafnframt
réttarstöðu hælisleitenda hér á landi. Sá kostur er betri að mínu
mati og þá leið erum við að feta þótt of hægt gangi. En þetta er
kjarni máls.
Rangfærslur og rangindi leiðrétt
Venjan hefur verið sú að ráðuneyti ræði ekki málefni einstaklinga
við aðstæður sem þessar. Það geri ég heldur ekki nema að takmörkuðu
leyti. Þegar hins vegar stjórnvöldum er borið á brýn að brjóta
freklega mannréttindi á einstaklingi, þá hlýtur það að kalla á
viðbrögð. Annað er að málefnið er þess eðlis að þögn um það er
varasöm. Iðulega eiga í hlut einstaklingar sem búa við erfiðustu
aðstæður sem hægt er að hugsa sér og geta varðað líf og dauða.
Umræðuna vil ég því taka alvarlega. Með opinni umræðu er einnig
hægt að eyða misskilningi, leiðrétta ósannindi og þá hugsanlega
einnig mistök sem kunna að eiga sér stað hjá öllum hlutaðeigandi.
Þar er ég sjálfur að sjálfsögðu ekki undanskilinn.