TÍMI TIL AÐ KOMA HEIM...
Birtist í Málefnum Aldraðra 3.tbl. 18. árg. 2009
Ég held að óhætt sé að halda því blákalt fram að þankagangur
Íslendinga hafi umpólast undir lok síðustu aldar og á fyrstu árum
þeirrar aldar sem nú er upp runnin. Ekki svo að skilja að
hugsunarháttur allra Íslendinga hafi breyst. En hin viðtekna
almenna hugsun - tíðarandinn - breyttist hins vegar. Við
hverju ætti svo sem að búast þegar hætt er að innræta þann boðskap
sem verið hefur fyrirferðarmestur í siðapredikunum í tvö þúsund ár
um ágæti hófseminnar og hann látinn víkja fyrir andhverfunni.
"Græðgi er góð" sagði Margaret Thatcher, járnfrúin breska, án
þess að blikna og hér á landi var hvatt til þess úr Stjórnarráði
Íslands að við virkjuðum "eignagleðina" einsog það var
kallað.
Það sem þér viljið að aðrir gjöri yður...
Það var gert svo um munaði og ætlaði allt af göflunum að ganga af
hrifningu þegar íslenskir "útrásarvíkingar" tóku að sölsa undir sig
eignir heima og heiman. Fáir hirtu um réttmæti þessa eða
afleiðingar. Meira að segja þegar einkavæddar dýrmæddar eignir voru
teknar úr hendi snauðra þjóða í Austurvegi var klappað á Íslandi.
Gleymt var hið fornkveðna: "Það sem þér viljið að aðrir menn gjöri
yður skuluð þér og þeim gjöra."
Nú hafa heldur betur orðið umskipti. Allt meira og minna hrunið og
færri eignir til að gleðjast yfir. Eða hvað? Hafa allir breytt
afstöðu sinni?
Í uppgjöri fallinna fjármálastofnana kemur fram hvernig fyrrum
verkstjórar á þeim bæjum reisa kröfur í þrotabúin. Á daginn hefur
nefnilega komið að þeir áttu eftir að fá útborgað eitthvað af
bónusgreiðslunum og kaupréttarsamningunum og vilja nú fá nokkur
hundruð milljónir í forgang - umfram aðra kröfuhafa. Það jafngildir
ævitekjum okkar hinna - flestra. Og ég sem hélt að bónusgreiðslur
væru borgaðar fyrir árangur í starfi! Þýðir það þá ekki að menn
ættu að borga með sér þegar allt undir þeirra stjórn hefur farið
úrskeiðis?
Tíðarandinn að breytast
Það sem breyst hefur - og þess vegna segi ég að dregið hafi úr
eignagleðinni - er að almennt virka þessar kröfur nú á almenning
sem út úr öllu landakorti; af einhverjum allt öðrum heimi. Flestum
finnst þetta ekki við hæfi á Íslandi í dag. Nú er sú hugsun sem
gert hafði sig heimakomna orðin framandi - hinir ágjörnu
kröfugerðarmenn virka sem aðkomumenn í íslensku samfélagi.
Þegar ég kvaddi sem formaður BSRB um miðjan október hélt ég ræðu
þar sem ég leit yfir farinn veg. Ég rifjaði upp atburði frá rúmlega
tveggja áratuga formannstíð minni. Undir lok ræðu minnar
staðnæmdist ég við atburði sem tengist þessum vangaveltum um
þankagang þjóðarinnar og breytingar á honum:
"Við eigum að horfast í augu við það að í þjóðfélaginu ríkir
togstreita - það er okkar hlutverk að toga fyrir þá sem standa
höllum fæti gagnvart fjármagni og valdi. Það breytir því ekki að
togstreitunni á jafnan að beina í eins jákvæðan og uppbyggilegan
farveg og kostur er. Ég vil að við séum sem ein fjölskylda. En þá
verðum við líka að vera það í reynd. Íslendingar standa frammi
fyrir miklum erfiðleikum þar sem við þurfum á því að halda að leita
góðrar sáttar. Við sáum í vetur leið hve nærri við vorum, og erum
kannski enn, því að friðurinn í þjóðfélaginu sé rofinn. Eldar
loguðu við Alþingishúsið. Ég minnist þess eitt örlagakvöldið að ég
var í beinni útsendingu í sjónvarpi. Hrópin heyrðust að utan.
Eggjum var hent í rúður þinghússins. Svo kom grjótið. Hönd
fréttakonunnar sem hélt um hljóðnemann titraði. Loft var lævi
blandið. Að loknu viðtalinu gekk ég að glugga sem veit út á
Austurvöllinn. Við hlið mér stóð öryggisvörður, félagi minn í BSRB.
Fyrir neðan okkur voru lögreglumenn með hjálma og skildi - og
tárags. Því hafði verið beitt kvöldið áður. Allir í viðbragðsstöðu.
En þegar grjótkastið tók að beinast að lögreglumönnunum - þá
gerðist það. Hópur fólks tók sig út úr mannfjöldanum og myndaði
mannlegan varnarmúr frammi fyrir lögreglunni. Hið ósagða lá í augum
uppi. Sá sem grýtir lögregluna grýtir mig. Lögreglumennirnir lögðu
skildina frá sér. Ég gleymi því aldrei þegar félagi minn við
gluggann - öryggisvörðurinn - sagði og ég heyrði klökkvann í
röddinni: Guði sér lof. Við erum komin aftur heim til
Íslands."
...til Íslands
Þetta er nú verkefnið; að komast heim til Íslands; þess Íslands sem
byggir á jöfnuði og réttlæti. Þar sem gankvæm virðing ríkir manna á
millum. Ekki vegna eignanna sem þeir hafa hlaðið undir sig heldur
vegna þess að við viljum öll vera hluti af stórri fjölskyldu þar
sem litið er á hófsemi sem höfuðdyggð og þar sem allir vilja
hverjir öðrum allt hið besta.