FRAMLAG PÁLS BALDVINS BALDVINSSONAR TIL ÞJÓÐFÉLAGSUMRÆÐU
Birtist í Fréttablaðinu 06.12.08.
Danski
rithöfundurinn Hans Scherfig segir í einni bóka sinna að til séu
þeir sem skrifi um lífið, svo hinir sem skrifi um þá sem
skrifa um lífið. Þá megi ekki gleyma þeim sem lifa lífinu.
Páll Baldvin Baldvinsson hefur sérhæft sig í kategóríu tvö.
Hann birtist þjóðinni fyrst og fremst sem sá sem fjallar um
þá sem skrifa um lífið. Sannast sagna finnst mér oft gaman að
hlusta á Pál Baldvin, til dæmis í Kilju Egils Helgasonar en sá
þáttur er í uppáhaldi hjá mér. Þar er Páll Baldvin fastagestur og
oft með skemmtilegar vangaveltur um bókmenntir. Þess vegna þótti
mér heldur miður þegar hann sá ástæðu til að gefa mér hrapalega
falleinkunn fyrir framgöngu mína í nýlegum sunnudagsþætti Ævars
Kjartanssonar og Ágústs Þórs Árnasonar þar sem fjalla átti um
fullveldið. Þetta gerði hann í grein í Fréttablaðinu í
vikunni.
Ég kom í þennan þátt við forföll annars manns með minna en
engum fyrirvara því þátturinn var hafinn þegar mér var kippt
inn í hann. Hafði ekki einu sinni heyrt upphafið. Þar var fyrir
Kristrún Heimisdóttir sem Páll Baldvin segir hafa verið beitta
"ofbeldisfullri stýringu" af minni hálfu, enda sé ég "kjaftaskur"
og "ráptuðra" sem tali í "tómum frösum" og ástæða til að
spyrja hvort ég hafi ekki þorað að tala um "fullveldið",
viðfangsefni þáttarins. Í stað þess að ræða fullveldið hafi ég
farið "út og suður" um rafmagnsskömmtun í Kaliforníu,
loftslagsmálin, Brusselvaldið, brunatryggingar i Reykjavík. Svo
víða hafi ég farið "að varla var þráður í samtalinu."
Hér endurómar Páll Baldvin ávirðingar Kristrúnar Heimisdóttur í
minn garð í þættinum og að honum loknum. Bæði hún og félagar hennar
á fjölmiðlum haga að sjálfsögðu sínu máli eins og þau kjósa. En
skyldi vera til of mikils mælst að biðjaþau að íhuga hvers vegna
þessi dæmi hafi verið nefnd í umræðu um fullveldi þjóða og
samfélaga? Þau voru tekin til að sýna hvar hið eiginlega vald
liggur og þá einnig hvar við viljum í raun hafa það; hvers vegna
við viljum mörg hver hafa lýðræðislega þröskulda fólksins í
sveitarfélögum og þjóðríkjum, þröskulda sem alþjóðafjármagnið kemst
ekki alveg eins glatt yfir og vill því jafnan burt. Heimsvæðingin
hefur verið á forsendum fjármagnsins, hvort sem horft er til
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar, Alþjóðagjaldeyrissjóðsins eða
Evrópusambandsins.
Þetta var það samhengi sem þessi dæmi voru sett inn í.
Rafmagnsskömmtun í Los Angeles er dæmi um borg í markaðsvæddu
hagkerfi sem hélt eignarhaldi á rafmagnsveitum á sinni hendi og
slapp þannig við Enron skandalinn og aðra óáran því tengdu.
Bandaríkin eru um sumt ekki eins miðstýrð og Evrópusambandið sem
sviptir aðildarþjóðirnar fullveldi sínu í veigamiklum efnum.
Raunveruleg dæmi úr lífi fólks og samfélaga skipta máli þegar talað
er um fullveldi og lýðræði, völd og áhrif fólks á eigið umhverfi.
Hér þarf að horfa á raunveruleikann eins og hann birtist okkur,
reynsluna og lærdómana sem draga má af skerðingu fullveldis og
nærlýðræðis, skerðingu þess að Jón og Gunna rétt eins og Ögmundur,
Kristrún og Páll Baldvin fái um það ráðið í hvernig samfélagi þau
búa. Dæmin eru allt um kring. Brunatrygginar á vegum
Reykjavíkurborgar voru aflagðar þegar okkur var bannað með
tilskipun Evrópusambandins að skipuleggja þær eins og við helst
vildum. Þetta gerði skipulag brunatrygginga margfalt
kostnaðarsamara, þyngra í vöfum og óhagkvæmara. Þetta er lítið
einfalt dæmi um skerðingu á fullveldi þjóðar sem hefur neikvæðar
afleiðingar í för með sér fyrir Jón og Gunnu og alla hina í
samfélaginu - nema þá fáu sem græða. Dæmi sem þessi vekja
greinilega hneykslan hjá sjálfskipuðum stýrendum umræðunnar um hvað
megi og megi ekki tala um þegar fullveldi ber á góma.
Loftlagsmálin, hafréttarmálin og mannréttindin nefndi ég í þættinum
á hinn bóginn sem dæmi um mál sem við þyrftum að sameinast um á
heimsvísu.
Ég fæ engu um það ráðið þótt Páli Baldvini Baldvinssyni þyki lítið
til minna röksemda og málflutnings koma. En einni spurningu langar
mig til að biðja Pál Baldvin að velta fyrir sér: Getur verið að
almenn umræða um kennisetningar og fræðilega teóríu án skírskotunar
til þess veruleika sem við hrærumst í, og til þeirra mála sem
heitast á okkur brenna, sé takmörkuð og á engan hátt fullnægjandi
þegar fullveldi og önnur mikilvæg mál ber á góma? Hvaða
sjálfskipaða vald hvaða sjálfskipuðu sérfræðinga ákvarðar ramma
umræðunnar? Hvernig er hægt að ná fram málefnalegri, víðsýnni
umræðu og traustari ákvarðanatöku um framtíðina ef ekki með vísan í
reynsluna og raunveruleg dæmi úr lífi þjóða og einstaklinga?
Leiðin til þess hruns sem við nú stöndum frammi fyrir var vörðuð af
einstrengingslegum ramma kennisetninga sem m.a. hafa verið settar
fram af fólki sem teljast fræðimenn á heimsmælikvarða og hafa
jafnvel fengið Nóbelsverðlaun í nýfrjálshyggjuhagfræði. Vald og
áhrif Jóns og Gunnu úti í bæ, og þeirra fullveldi í hnattvæddum
heimi, á ekki að einskorðast við þröngan ramma kennisetninga.
Teóría á ágætlega við í samræðum þeirra sem hafa atvinnu af
því að skrifa um þá sem skrifa um lífið. En engin teóría um framtíð
samfélags er góð ef hún er komin úr tengslum við þau sem lifa
lífinu.