Baldur Andrésson skrifar: 14 MILLJARÐA VAÐLAHEIÐAR-BRELLAN
7 púnktar:
1. Stofnkostnaður:
Undirritaður, sérfróður skipulagsfræðingur, hef lagt fram
spátilgátu um að þegar gerður yrði upp kostnaður við gerð
Martiganga um Vaðlaheiði, hljómi heildarverðmiði á
14.2 milljarða króna. Sá sami og á
Héðinsfjarðargöngum sem gerð voru árin 2006 til 2010.
Spátilgátan byggist á að hógvær verði vöxtur á
verktakaumbun á verktíma, miðað við fyrra Martiframtakið í
Óshlíð eða Metrostavframtakið í Héðinsfirði. (Þeim verkum lauk
2010).
Startilboð Martis í gerð Vaðlaheiðarganga er 8.9.
ma kr. í verkumbun sem reynslu samkvæmt mun vaxa á verktíma,
þó aðeins um helming þess, sem gerðist vegna gerðar Martiganga um
Óshlíð, 2008 til 2010. Að auki eru fyrirséð önnur bein
ríkisútgjöld, á annan ma. kr. sem lesa má úr kostnaðarspá
Vegagerðar frá í mars 2011.
2. Rekstur, sjálfbærni:
Umferð um Vaðlaheiðargöng verður á bilinu 900 ADU til 1100
ADU, eða nál.fimmtungur þeirrar um Hvalfjarðargöng, svo dæmi sé
tekið. Mögulegar fyrirséðar nettótekjur vegna innheimtu gangagjalds
eru 200 milljónir kr.árlega, sem reiknast á
móti14.2 ma.kr.stofnframlagi. Sjálfbærni er
útilokuð með öllu og mun ríkið axla beint allt að 3/4 hluta
kostnaðar sem hlýst af gerð Vaðlaheiðarganga.
3. Gagnið:
Vaðlaheiðargöngum er ætlað að spara vegfarendum nokkurra mínútna
aksturstíma, miðað við að farin sé allsæmileg Víkurskarðsleið,
sem bæta má fyrir litla fjármuni. Göngum er
einkum lýst sem því ,,félags- og byggðaframtaki" að efla styrk
Akureyrarbæjar sem þjónustumiðstöðvar á N-Austurlandi og er vonað
að frá Þingeyjarsvæðinu dragist þjónustustörf til
Akureyrar. Sumir telja að göngin styðji eitthvað við
stóriðjuhugmyndir á Húsavík til mótvægis, en margt er á reiki um
slíkt gagn. Gagn Vaðlaheiðarganga fyrir ferðaþjónustu er
afar takmarkað.
4. Forgangshlutverkið:
Sýnt er að ríkið gæti þurft að leggja beint fram á annan tug
milljarða króna til Vaðlaheiðarganga, fjármagn sem telst
utan við það fjármagn, sem fæst endurgreitt með sérgjöldum
vegfarenda. Ákvörðun um 100% ábyrgðartöku ríkisins á öllum
stofnkostnaði sem skv. spátilgátu verður 14.2 milljarðar kr. færir
Vaðlaheiðargöng í fyrsta forgangsæti varðandi vegaumbótastefnu
ríkisins á Íslandi öllu. Engin önnur,
nú ákvörðuð framkvæmd, nálgast slík kostnaðrútgjöld.
Vaðlaheiðargöng eru valkostarleið við sæmilega þjóðbraut um
Víkurskarð,sem áður er sagt.
5. Vaðalheiðargöng hf:
Vaðlaheiðargöng hf.er blendingsfélag undir
ríkisforsjá. Rætur á félagið í gömlum hugmyndum um að
séreignarfélagið Greið Leið ehf annaðist gerð
Vaðlaheiðarganga, eignarhald á þeim og sjálfbæran rekstur, með
gjaldtöku á vegfarendur. Mestur var völlur á Greiðri leið ehf á
froðuárunum 2005 til 2006 og þá samin furðudrög að
sjálfbærum rekstri.
Aldrei hafa trúverðugar áætlanir birtst um
sjálfbærni Vaðlaheiðarganga og þróunin frá 2006 stefnir
öllfrá slíkum möguleika. Áætlanir um
stofnkostnað hafa stórhækkað frá 2006, tekjuútlit
stórversnað. Útilokun á sjálfbærni lá mjög ljós
fyrir í mars 2011, en það hafði verið forsendan
fyrir áframhaldi Vaðlaheiðarferlis, skv. yfirlýstri stefnu
stjórnvalda, fyrirsögn Alþingis til
framkvæmdavaldsins, sem þó var hunsuð.
Vaðlaheiðargöng hf. var stofnað þrátt fyrir kunnan
forsendubrest vorið 2011. Það hefur leyft sér að efna til
alþjóðlegs forútboðs á gerð Vaðlaheiðarganga og lokaútboðs í
kjölfarið, kjörið Marti Constructors frá Sviss
sem kandidat til nýrrar framkvæmdar þess á Íslandi.
Vaðalheiðargöng hf. starfar öðrum þræði nú sem sjálfstæð
ríkisstofnun með eigin ákvörðunarvald og ,,stefnu",
þótt staða félagsins sé önnur. Félagið virðist líta á það sem
sjálfgefið, að Alþingi samþykki ákvarðanir
félagsinseftirá og veiti hugðarefnum þess
brautargengi. Hrokinn blasir við.
6. Ríkisvaldið, Alþingi:
Alþingi stendur nú frammi fyrir prófsteini.
Þrýstivélin er Vaðalheiðargöng hf, sem starfar
sem angi ríkisskirfræðisins og á ríkisins ábyrgð.
Þrýstivélin teygir sig inn á Alþingi, þar sem er samstæður
hópur þingmanna N-A kjördæmis. Þar
í er fjármálaráðherra SJS og fyrrverandi
samgönguráðherra KLM, en síðarnefndi er í stjórn
Vaðlaheiðarganga hf. Alþingi
skal nú knúið til ákvörðunar um að gerð valkostarbrautar við
hringvegarspotta, gerð Vaðlaheiðarganga, sé nú fremsta
forgangsmál í vegaumbótum á Íslandi.
Með tiltækinu skal Alþingi niðurlægt og fíflað, enda
engin rök liggjandi að slíkri ákvörðun Alþingis Íslendinga. Aftur
skal ítrekað að ákvörðunin er líkleg til að kosta ríkissjóð á
annan tug milljarða króna bein útgjöld.
Ætlun er m.a. að Vaðlaheiðargöng hf. gefi út ,,skuldabréf" (
falsbréf, ástarbréf) með ríkisábyrgð og að ríkið kaupi þau.
Þetta er gömul froðulumma , ætluð
tilbókhaldssjónhverfinga í
ríkisreikningi, sniðganga við fjárlagavald
Alþingis. (Ríkið mun sjálft þurfa að greiða sjálfu sér megnið
af andvirði bréfana.)
7.
Hliðaráhrif:
*Ofurþrýstingur á gerð rándýrra
Vaðlaheiðarganga hefur skaðað og truflað alla almenna umræðu,
stefnumótun og skipulagsvinnu, sem varðar umbætur
á íslenska þjóðveganetinu. Fyrir liggja fjölmörg tækifæri til
vegaumbóta víða um land, sem í senn eru hagkvæm, tryggja
aukið öryggi og skapa mörg atvinnutækifæri. Raklaus
ofuráhersla á eitt rándýrt viðfangsefni eða á örfá stórvirki
er alls ekki rétt rétt viðbragð við kröfum tímans
nú.
*Félagsleg byggðaáhrif gangnagerðar um Vaðlaheiði
eru léttvæg og þó líklega tvíeggjuð hvað varðar byggðaþróun á
Þingeyjarsvæðinu, verði þau til að draga þjónustuinnviði frá
því svæði, sem ætlunin er að gerist.
*Martigöng á Eyjafjarðarsvæði verða að mestu gerð
af aðfluttu farand-vinnuafli og verkið breytir litlu um
staðbundið atvinnuástand á verktíma. Bein ársverk verða
samtals 250 til 270 á verktíma, að jafnaði 100 að starfi.
Beinar launagreiðslur verða undir tíunda hluta
heildarútgjalda við verkið, sem að mestu leyti verða
gjaldeyrusútlát.
Reykjavík 6.nóvember 2011
Baldur Andrésson,
arkitekt,skipulgasfræðingur