Baldur Andrésson: ÍSLENSKA KREPPAN & KEYNES
Valinkunnugt er það viðbragð ríkisins við kreppu í kapítalísku
hagkerfi að þá verði efnt til opinberra framkvæmda sem aldrei fyrr.
Aðaltilgangurinn er að auka samfélagsveltuna, hækka neyslustigið,
koma hjólum kapítalismans í gang. Aukaafurðin er að atvinnuleysi
minnkar og að tiltekin mannvirki gætu orðið til þjóðþrifa síðar.
Slikt ríkisviðbragð er gjarnan kennt við hagfræðinginn
Keynes sem hvorki var vinstri róttækur né
krati.
Keynes mælti gegn Versalasamningnum á sínum tíma, vissi
að ef þýskt ríkisvald yrði mergsogið og vanað, yrði það banabiti
kapítalisma, vísir að ægilegri kreppu í Þýskalandi.
Keynes skyldi þýðingu pilsfalda ríkisins fyrir auðstéttina. Hann
varð hugmyndasmiður Rosevelts um fræg ríkisviðbrögð í BNA við
stórkreppunni milli stríða. Sama pilsfaldakenning Keynes var
grundvöllur Marshallaðstoðarinnar við enduruppbyggingu Evrópu eftir
stríð á kapítalískum nótum. Hérlendis var byggð áburðarverksmiðja,
síldarverksmiðjur ríkisins, bæjarútgerðir, virkjanir o.fl.
Svo vill til að pilsföld ríkisins nýttust líka til velferðarmála og
Norðurlöndin notuðu það í ríkum mæli. Samneyslan óx, samhliða því
að hagkerfin döfnuðu. Úr varð svonefnt blandað hagkerfi.
Stéttabaráttan fæddi af sér velferðarkerfi.
Við íslenska samfélaginu blasir nú djúpstæð kreppa. Þá mætti ætla
að margreynt þjóðráðið kæmi til sögunnar: Stórfellt
ríkisátak til framkvæmda.
Svo vill til að ekki fella allir kapítalistar sig við
pilsfaldakenningar Keynes. Frjálshyggjutrúmenn hatast við
ríkisafskipti og eftirlit, biðja sér undan samfélagsstjórnun og
ríkisrekstri yfirleitt, velferðin er einstaklingamálefni hvers og
eins. Stórfelldar ríkisframkvæmdir eru sannarlega ekki á
frjálshyggjublöðum. AGS starfar í anda kennisteninga
frjálshyggjunnar, sem frægt er. Kokkabækur AGS heimila þó
skilyrðislausar ríkisgjafir til auðfélaga að sjálfsögðu.
Íslendingar búa nú við háyfirstjórn AGS. Fyrsta boðorðið til
ríkisins er algert bann við lántöku til framkvæmda. Annað boðorðið
er niðurskurður velferðar, lækkun raunlauna. Þriðja boðorðið er
sala samfélagseigna. (Endureinkavæðing bankanna er nú í
góðum gír, einkavæðin virkjana og náttúrauðlinda er hafin,
fleira bíður. )
Auðvitað sinnir AGS einnig alþjóðlegri hagsmunavörslu. Smá og stór
óleyst samfélagsverkefni bíða í hrönnum á Íslandi. Lífeyrissjóðir
og fleiri aðilar liggja á gnægð fjármagns sem nú gæti aukið
samfélagsveltuna. Þúsundir búa við atvinnuskort. Einkaframtakið er
lamað, stór og smá fyrirtæki mörg í molum. Við þessar aðstæður ættu
kenningar Keynes að sanna sig, um rétt og skyldu ríkisvaldsins til
forystu um kreppulausnir. Raunin er samt öfug: Ríkisvaldið lýtur
valdboði AGS, fer í kuðung, boðar tóman niðurskurð og moðsuðu,
eflir kreppuna.
Örlítið klór í bakka er nú kynnt sem ,, framkvæmdir utan
ríkisreiknings". Sá lygilegi leikur felst í því að stofna til
einkaframkvæmdar á brýnum samfélagsverkefnum. Ríkinu er t.d. ætlað
að verða skuldbundinn leigjandi að opinberum þjónustumannvirkjum en
því er bönnuð eigandastaða. Vegspottar og jarðgöt þurfa að vera
gjaldskyld einkeign. Ríkið skal ekki ætla sér framtak eða
eignarstöðu. Að baki liggja fremur óljósir einkavæðingardraumur
AGS. Form ríkiskuldbindinga er AGS mikilvægt og því þurfa
þær að standa ,,utan ríkisreiknings". Tvöfeldnin er skrýtin.
Nákvæmlega nú gjalda margir varhug við módelinu um einkaframkvæmd.
Gjaldþrot Álftaness er lærdómsríkt. TR-húsið er ljótt mál.
Eignarhaldfélög bíða gjaldþrotauppgjörs í hrönnum. Skuldbundnir
leigjendur í vanda, oft opinberar stofnanir. Hagsmunastríð og
óleystar flækjur hafa hlaðist upp svo ekki sér fyrir endan á.
Módelið er tengt hugsun blöðrutímans, hrunið hefur svert það
mjög.
Keynes gamli hefði sennilega boðað þá einföldu lausn að ríkið
gerðist nú aðsópsmikið í smáum og stórum framkvæmdum og
hikaði ekki við lántöku gegn ríkiskuldabréfum. Slíkt hefði smitandi
áhrif á önnur hjól. Skerðing velferðarþjónustu og þá
stórfelldur samdráttur í störfum er brjáluð
kreppuaðgerð. Brjáluð. Illt er, ef vinstristjórn á Íslandi stendur
til hægri við hægrimanninn Keynes.
Ef AGS hefur í raun ægivald á Íslandi verða ráðin okkur dýr.
Baldur Andrésson, 20.12.09