Hvað viljiði þá? Hvað viljiði í staðinn fyrir virkjun og álver fyrir austan?
Menn hafa verið að lýsa eftir sáttum. Menn hafa farið þess á
leit að stríðandi fylkingar slíðruðu sverðin. Menn hafa sagt: Nú
hefur ákvörðun um virkjun og álver verið tekin og við verðum að
horfa fram á veginn. Og menn hafa jafnvel farið fram á upplýstar
samræður. Ég hef mikla samúð með þankagangi af þessu tagi, en hér
eins og í náttúrunni verða hlutirnir að vera í réttri röð. Er hægt
að ætlast til þess að við, andstæðingar Kárahnjúkavirkjunar og
andstæðingar álversins, slíðrum sverðin og sættumst við þá sem tóku
ákvörðunina? Mitt svar er nei, og það segi ég vegna þess að
upplýstar umræður hafa ekki orðið um alla þætti málsins og þjóðin
hefur ekki verið spurð t.d. í þjóðaratkvæðagreiðslu um stærstu
framkvæmd Íslandssögunnar. Væri sú staðreyndin og hefði þjóð mín
sagst vilja virkjun og álver hefði ég orðið að bíta í það súra epli
og sætta mig við niðurstöðuna þótt ég væri ósátt við hana. Þetta
eru forsendurnar fyrir því að menn geti leyft sér að fara fram á
sættir nú - eftir að ákvörðun hefur verið tekin.
Fylgjendur virkjunar og álversins fyrir austan hafa þráspurt okkur
andstæðingana: Hvað viljiði þá? Hvað viljiði í staðinn fyrir
virkjun og álver fyrir austan? Í spurningum felst tvennt. Í fyrsta
lagi vanmetakennd þess sem telur að allt sé að hrynja saman á
Austfjörðum, í samfélaginu og íslensku efnhagslífi. Í öðru lagi
vantraust á frumkvæði einstaklinganna, sem búa fyrir austan eða í
þjóðfélaginu öllu - vantraust á athafnasemi einstaklinganna í
þjóðfélaginu. Hvað viljiði þá? Hvað viljiði í staðinn fyrir virkjun
og álver fyrir austan er spurt. Heiðarlegasta svarið sem enginn
vill láta hafa eftir sér er þetta: Ekkert - ég vil ekki gera neitt
sérstakt. En þetta þarfnast vitaskuld skýringar. Í svarinu felst
traust á þeim einstaklingum sem með hugmyndaflugi og útsjónarsemi
hafa byggt upp íslenskt nútímalegt atvinnulíf í að minnsta kosti
120 ár. Kraftmiklir einstaklingar hafa haslað sér völl á
Austfjörðum og víða um landsbyggðina og búið til atvinnulíf úr
einhverju sem öðrum kom ekki til hugar að gæti brauðfætt
fjölskyldur, þorp eða kauptún. Það þarf ekki 200 milljarða
framkvæmd til að tryggja að fantasían fari á flug. Það eru ekki
nema þrír áratugir frá því menn fundu uppá að leggja drög að
stórútgerð í ferðaþjónustu sem byggist á að sýna Íslendingum og
útlendingum hálendið. Það eru ekki nema tveir áratugir frá því menn
tóku að krúsa með útlenda ferðmenn og íslenska um Jökulfirðina og
nágrenni. Fyrirtæki eins og Marel er varla komið úr mútum og
framfarir í sjávarútvegi eru ótrúlegar. Ekki vegna kvótakerfisins
og einkavæðingar sameiginlegrar auðlindar þjóðarinnar heldur vegna
útsjónarsemi og kunnáttu eigenda og starfsmanna í greininni. Þegar
ég horfi til alls þess sem hefur gerst, án virkjunar og álvers, þá
er sá raunveruleiki nægileg sönnun þess að réttlætanlegt er að
svara spurningunni Hvað viljiði þá? Hvað viljiði í staðinn fyrir
virkjun og álver fyrir austan? með einföldu: Ekkert. Við eigum ekki
að láta þá spyrja okkur. Það erum við sem eigum að spyrja: Af
hverju hafiði svona miklar áhyggjur af Austfjörðum, eða
Norðausturkjördæminu? Af hverju hafiði ekki sömu áhyggjurnar af
Vestfjörðum? Af hverju hafiði ekki sömu áhyggjurnar af þeim skara
fólks sem streymir í Kópavoginn, Hafnarfjörðinn og Reykjavík og
hefur flosnað upp af landsbyggðinni vegna samþjöppunar kvóta í
útgerðinni? Af hverju hafiði ekki sömu áhyggjurnar af fólkinu sem
hefur nánast verið gert eignalaust með einfaldri sölu kvóta frá
útgerðarstöðum sem höfðu fengið að þróast í 300 ár fyrir árið 1990?
Eru fólksflutningarnir frá Vestfjörðum eitthvað öðru vísi en frá
Austfjörðum? Flytur öðru vísi fólk þaðan? Skiptir það kannske minna
máli? Og svo eigum við að spyrja, úr því stefna valdhafanna er að
nota ríkisvaldið og ríkisfyrirtækin til að efla atvinnulífið
eystra, hvað ætliði að gera fyrir fólkið á Vestfjörðum? Svörin við
þeirri spurningu fela nefnilega í sér rökleysuna sem margir hafa
fært fram í nauðvörn fyrir virkjun á hálendinu eystra. Þess vegna
ber okkur að spyrja.
Ólína